Parkinson
MORBUS PAKINSON – PARKINSON HASTALIĞI
Parkinson hastalığı nörolojik bir hastalıktır ve ilk kez 1817 yılında Ingiliz hekim James Parkinson tarafından tanımlanmıştır. Bu hekimin adıyla anılan bu hastalık 40-75 yaşları arasında, daha sıklıkla da 60 yaşın üzerinde başlar.
Parkinson hastalığı erkeklerde kadınlara oranla daha sık görülür. Hastalık bulaşıcı değildir. Nadir olsa da ailevi parkinson hastalığı tanımlanmıştır, yani bu tür insanlar genleri nedeniyle yüksek risk grubunda olabilirler.
Parkinson hastaliginda beynin derin kisminda yer alan kara cekirdekteki (substansiya nigra)
Hücreleri hasara ugrar ve azalir. Bu hasara yol acan nedenler kesin olarak bilinmiyor. Bu hücreler “dopamin” denilen bir madde üretir, depolar ve bunu kimyasal iletici olarak beynin „stiyatum“ denilen yapinin sinir hücreleriyle kurulan baglantida kullanir ve bu sekilde bilgi bir sinir hücresinden digerine iletilir. Bu hücreler vücut hareketlerini kontrol ediyor. Kara cekirdek hücreleri hasara ugrarsa dopamin yapamazlar ve dolayisiyla striyatum daki dopamin eksilir ve hücreler arasindaki bilgi alis verisi gerceklesemez. Bu hücre hasari %80 gibi ciddi boyutta oldugunda Parkinson hasaligi belirtileri ortaya cikmaya baslar.
Semptomlar (belirtiler)
Hastalik genellikle sinsi baslar ve belirtileri yillr icinde, son derece yavas ama giderek artan bicimde ilerler. Hastalarin cogunda belirtiler tek bir beden yarinsinda ortaya cikar, ancak zamanla karsi beden yarisinda da kendini gösterir.
Parkinson hastaliginin 3 ana belirtisi vardir:
Titreme ( tremor)
Titreme belirtiler arasinda en belirgin olanidir ve genellikle hastanin doktora en sik basvurma nedenidir. Titreme siklikla bir taraftaki elde ortaya cikar. Öteki elde de baslayabilir, ayaklara ve ara sina da yüzde de görülür. Düzenli vebelli bir hizda olan titreme saniyede 5-6 vurumludur. Baska hastaliklarda görülebilen titremelere benzemeksizin, Parkinson hastaligindan etkilenmis olan el veya ayak dinlenme sirasinda titrer. Titreme uyku sirasinda ve o uzvun harekete baslamasiyla kaybolur. Sinirlilik, yürüme, stres altinda kalma yada asiri zihinsel faaliyet titremeyi arttirir. Titremesi olan her kisinin Parkinson hastasi olmadigini vugulamak gerekir. Saglikli insanlarda korku, heyecan gibi stresl durumlarda ellerde, abackalrda gecici olarak titreme ortaya cikabilir. Bunun disinda bazi ilaclarin kullanimi, tiroid bezinin asiri calismasi veya beyincik hastaliklari sayilabilir.
Kas sertligi (rigor)
Bazi hastalar uzuvlarda sertlik hissederler. Bununla birlikte kas sertligi cogu kez hastanin bir yakinmasi olmayip hekimin fizik muayenede pasif harekete karsi olan sürekli bir direncin varligini saptamasi ile taninir. Normalde kaslarin dinlenme halinde yumusak ve gevsek olmalari gerekirken, riigor varliginda dinlenme halinde bile sabit bicimde gergin ve sert olduklari görülür. Parkinson hastaliginda rigor en sik el , ayak bilegi, dirsek veya diz gibi eklemlerde saptanir. Hastalar kas sertligini yorgunluk, agri veya kramp seklinde hissedebilirler.
Hareketlerde yavaslama (bradikinezi)
Parkinson hastaliginin belkide özürlülük yaratan en temel belirtisi olan hareketlerdeki yavaslama yani „bradikinezi“, erken veya gec olarak her hastada gelisir. Hastalarin basit günlük islerini yapma sirasinda, örnegin dügme ilikleme, ayakkabi baglama ve catal-kasik kullanma gibi islerde baslangicta hafif derecede hissettikleri güclük giderek artar. Bu tür istemli hareketlerin yavaslamasinin yani sira gözleri kirpmak ve yürürken kollari sallamak gibi farkinda olmadan otomatik olarak yaptigimiz hareketlerde azalir yada kaybolur. Hareketlerdeki bu tür yavaslik zamanla hastalari baskalarina bagimli hale getirebilir. „Akinezi“ ise hareketsizlik anlamina ve genellikle hastaligin ilerlemis oldugu dönemlerde ortaya cikar.
Diger belirtiler
Her Parkinson hastasinda görülmedigi gibi, ortaya ciktigi zaman her hastada ayni siddette olmaz.
Parkinson hastalığı nörolojik bir hastalıktır ve ilk kez 1817 yılında Ingiliz hekim James Parkinson tarafından tanımlanmıştır. Bu hekimin adıyla anılan bu hastalık 40-75 yaşları arasında, daha sıklıkla da 60 yaşın üzerinde başlar.
Parkinson hastalığı erkeklerde kadınlara oranla daha sık görülür. Hastalık bulaşıcı değildir. Nadir olsa da ailevi parkinson hastalığı tanımlanmıştır, yani bu tür insanlar genleri nedeniyle yüksek risk grubunda olabilirler.
Parkinson hastaliginda beynin derin kisminda yer alan kara cekirdekteki (substansiya nigra)
Hücreleri hasara ugrar ve azalir. Bu hasara yol acan nedenler kesin olarak bilinmiyor. Bu hücreler “dopamin” denilen bir madde üretir, depolar ve bunu kimyasal iletici olarak beynin „stiyatum“ denilen yapinin sinir hücreleriyle kurulan baglantida kullanir ve bu sekilde bilgi bir sinir hücresinden digerine iletilir. Bu hücreler vücut hareketlerini kontrol ediyor. Kara cekirdek hücreleri hasara ugrarsa dopamin yapamazlar ve dolayisiyla striyatum daki dopamin eksilir ve hücreler arasindaki bilgi alis verisi gerceklesemez. Bu hücre hasari %80 gibi ciddi boyutta oldugunda Parkinson hasaligi belirtileri ortaya cikmaya baslar.
Semptomlar (belirtiler)
Hastalik genellikle sinsi baslar ve belirtileri yillr icinde, son derece yavas ama giderek artan bicimde ilerler. Hastalarin cogunda belirtiler tek bir beden yarinsinda ortaya cikar, ancak zamanla karsi beden yarisinda da kendini gösterir.
Parkinson hastaliginin 3 ana belirtisi vardir:
Titreme ( tremor)
Titreme belirtiler arasinda en belirgin olanidir ve genellikle hastanin doktora en sik basvurma nedenidir. Titreme siklikla bir taraftaki elde ortaya cikar. Öteki elde de baslayabilir, ayaklara ve ara sina da yüzde de görülür. Düzenli vebelli bir hizda olan titreme saniyede 5-6 vurumludur. Baska hastaliklarda görülebilen titremelere benzemeksizin, Parkinson hastaligindan etkilenmis olan el veya ayak dinlenme sirasinda titrer. Titreme uyku sirasinda ve o uzvun harekete baslamasiyla kaybolur. Sinirlilik, yürüme, stres altinda kalma yada asiri zihinsel faaliyet titremeyi arttirir. Titremesi olan her kisinin Parkinson hastasi olmadigini vugulamak gerekir. Saglikli insanlarda korku, heyecan gibi stresl durumlarda ellerde, abackalrda gecici olarak titreme ortaya cikabilir. Bunun disinda bazi ilaclarin kullanimi, tiroid bezinin asiri calismasi veya beyincik hastaliklari sayilabilir.
Kas sertligi (rigor)
Bazi hastalar uzuvlarda sertlik hissederler. Bununla birlikte kas sertligi cogu kez hastanin bir yakinmasi olmayip hekimin fizik muayenede pasif harekete karsi olan sürekli bir direncin varligini saptamasi ile taninir. Normalde kaslarin dinlenme halinde yumusak ve gevsek olmalari gerekirken, riigor varliginda dinlenme halinde bile sabit bicimde gergin ve sert olduklari görülür. Parkinson hastaliginda rigor en sik el , ayak bilegi, dirsek veya diz gibi eklemlerde saptanir. Hastalar kas sertligini yorgunluk, agri veya kramp seklinde hissedebilirler.
Hareketlerde yavaslama (bradikinezi)
Parkinson hastaliginin belkide özürlülük yaratan en temel belirtisi olan hareketlerdeki yavaslama yani „bradikinezi“, erken veya gec olarak her hastada gelisir. Hastalarin basit günlük islerini yapma sirasinda, örnegin dügme ilikleme, ayakkabi baglama ve catal-kasik kullanma gibi islerde baslangicta hafif derecede hissettikleri güclük giderek artar. Bu tür istemli hareketlerin yavaslamasinin yani sira gözleri kirpmak ve yürürken kollari sallamak gibi farkinda olmadan otomatik olarak yaptigimiz hareketlerde azalir yada kaybolur. Hareketlerdeki bu tür yavaslik zamanla hastalari baskalarina bagimli hale getirebilir. „Akinezi“ ise hareketsizlik anlamina ve genellikle hastaligin ilerlemis oldugu dönemlerde ortaya cikar.
Diger belirtiler
Her Parkinson hastasinda görülmedigi gibi, ortaya ciktigi zaman her hastada ayni siddette olmaz.
- Durus degisiklikleri
Bircok Parkinson hastasi öne dogru hafifce egik durma egilimindedir. Durustaki diger bir özellik hastanin yürürken yada ayakta dururken bir veya her iki kolunu dirsekten, ve bacaklarini dizlerinden bükme egilimidir. Durus bozuklugunu fark eden hasta eger bunu en aza indirgemek üzere egzersiz yapmaya baslarsa cok yarar görecektir.
- Parkinson hastaligina özgü konusma bicimi
Bazi hastalarda konusma hastalik icin tipik olan bir degisiklige ugrar. Bu yumusak tonda bir konusma seklidir. Hastalarin konusmalarinda her heceye ayni tonda vurgulama söz konusudur.
- Yürüme bozuklugu, yürürken kilitlenme ve düsmeler
Normal yürüyüs sirasinda adim atma, kollari sallama dogal bir sekilde hizli, icgüdüsel ve otomatik olarak yapilir. Kimi hastada ise hastalik icin tipik olan kücük adimlarla yürüme hali dikkat ceker. Zamanla yürümenin belirgi bicimde bozuldugu hastalar ayaklarinin ucunu yerden kaldiramazlar ve bir veya her iki ayagi sürüyerek yürümeye baslarlar. Yürürken otomatik yapilan kol sallama hareketi azalir ve zamanla kaybolur. Kücük adimlarla yürüyen ve öne egik durusa sahip olan ileri evrelerdeki bazi Parkinson hastalari, bazen yürüme baslangicinda kendiliklerinden öne daha fazla egilirler ve ellerinde olmaksizin adimlarini giderek hizlandirirlar ve istedikleri zaman duramazlar. Genellikle bir kac adim kadar sonra öne düsebilir yada bir engele carpabilirler.
Yürüme bozuklugu olan hastalar bazen düzgün bicimde yürürken aniden ayaklari yere yapismis gibi kalakalirlar ve „kilitlenme“ olarak tanimlanan durum ortaya cikar.
Bu durum genellikle birkac saniye veya nadiren daha uzun sürerek bir kac dakika sonra cözülür.Eger kilitlenme cok siddetli ise hasta yürümeyi baslatmada, sandalyeden dogulmada, yataktan kalkmada zorluk ceker.
- Yutma zorlugu
Parkinson hastaliginda yutma kaslarinin hareket azligina bagli olarak gidalari yutma güclügü ortaya cikabilir. Cigneme de yavaslamis oldugu icin yemek agzin gerisinde ve bogazda birikir.
- El yazisinin bozulmasi
Parkinson hastalarinin el yazilarinda harfler kücülme egilimindedir. Harflerin sekilleri normaldir, ama yazi yazdikca giderek kücülür ve okunamayacak hale gelebilir. Bu duruma „mikrografi“ adi verilir.
Gidisat
Bazilarinda hastalik yavas yavas 20-30 senelik bir surede ilerler ama baskalarinda cok daha hizli ilerleyebilir. Tedavi olmadan, özürlü hale gelmek ortalama 9 sende görülür.
Teshis
Parkinsonu teshis ve tesbit eden standart testler yoktur. Bunun yerine doktorlar hastanin gecmisine ve cok dikkatli muayene edilmesine önem verir.
Tedavi
Parkinson hastaliginin tedavi sekli semptomatiktir, yani hastaligi kontrol altina almak, semptomlarini (belirtilerini) azaltmak ve kisinin yasam kalitesini yükseltmek anlaminda bir tedavidir.
